Orð af orði - Menn, manneskjur og aðrir aðilar | RÚV Útvarp

Orð af orði

Menn, manneskjur og aðrir aðilar

Ekki þykir öllum alls staðar við hæfi að nota orðið maður þar sem það var áður notað. Í þættinum er meðal annars litið á hvernig komist er hjá því að nota orðið, meðal annars í óformlegum texta á internetinu, og lagamáli.

Frumflutt

8. mars 2020

Aðgengilegt til

4. nóv. 2025

Orð af orði

Orð af orði

Þáttur um íslensku og önnur mál. Umsjón: Guðrún Línberg Guðjónsdóttir og Kristján Friðbjörn Sigurðsson.

Þættir

Ríkislögreglustjóri og fleira

Fjallað er um ríkislögreglustjóra, Hörpu og bráðina og klaustrið.

Munurinn á ítölsku og ítölsku

Á Ítalía er töluð ítalska og í Frakklandi er töluð franska. Þetta er ekki alveg svona einfalt því þar eru talin 28 svæðisbundin rómönsk tungumál og 6 af öðrum uppruna.

Í bili

Fjallað er um bil á eftir punkti í lok málsgreina, þá skoðun að það sé harðbannað að hafa tvö bil á eftir punkti í ritvinnslu og vandfundnar reglur um greinarmerkjasetningu í íslensku.

Orð um kynin í orðabókum og málsháttum

Verið er að breyta dæmasetningum í Oxford-orðabókinni, til dæmis þar sem koma fram athugasemdir um útlit kvenna, sem hafa ekkert með orðskýringar að gera. En hvernig er þetta í íslenskri…

Kynjamisrétti í orðabókum

Aðgerðasinnar krefjast þess að ensku Oxford-orðabækurnar breyti skilgreiningu sinni á enska orðinu woman (kona) og hætti að nota dæmasetningar sem séu litaðar af kvenhatri. Í þessu…

Maður, man og kona

Orðið maður er óákveðið fornafn í setningum á borð við “ég veit ekki hvað maður á að gera“ og vísar að vissu marki almennt til fólks en þó mikið til til þess sem talar. Það er eðlilegt…

Menn, manneskjur og aðrir aðilar

Ekki þykir öllum alls staðar við hæfi að nota orðið maður þar sem það var áður notað. Í þættinum er meðal annars litið á hvernig komist er hjá því að nota orðið, meðal annars í óformlegum…

Orð um fólk

Efni þáttarins: tískusveiflur í íslenskum mannanöfnum, nýlegt frumvarp um orðið maður í stjórnskipunarlögum Færeyja og orðið maður í íslensku lagamáli.

Rokkstokkur, lófaspilari og hljóðpottur

Áður en snjallsímar tóku við var um tíma vinsælt að nota mp3-spilara. Sennilega var gullöld þessara spilara fyrsti áratugur 21. aldarinnar. Um þetta fyrirbæri voru mynduð ýmis ný íslensk…

Hringtorg eða ekki hringtorg?

Hvað er hringtorg? Það er ekki oft sem skilgreining algengra hluta eins og hringtorga verður fréttaefni, en nýverið hefur raunin orðið sú. Deilt hefur verið um það hvort hafa megi…

Raddbandaurg, innsog og fleira

Enska hugtakið vocal fry hefur verið kallað raddbandaurg á íslensku. Heitið vísar í hljóð sem fólk gefur frá sér við ákveðna raddbeitingu. Urgið getur komið fram í tali og söng, jafnt…

Má segja þetta? Bölv og blótsyrði

Við vörum við orðbragðinu í þessum þætti. Það er hægt að bölva, ragna og formæla, biðja bölbæna eða óbæna, skamma, sótast og sveia, bannsyngja, úthúða, atyrða, segja til syndanna,…

Flámæli

Í flámæli falla annars vegar saman löngu sérhljóðin i og e, og hins vegar löngu sérhljóðin u og ö. Flámæli fannst í einhverjum mæli víðast hvar á landinu, en aðallega á þremur ótengdum…

Eignarfallsflótti í íslensku

Eignarfall er sjaldgæfast allra falla í íslensku, fáar algengar sagnir og forsetningar taka það til dæmis sem andlag. Eignarfallið er viðkvæmt fyrir áhrifum og breytingum eins og sést…

Eignarfall og eign í færeysku

Færeyingar eiga sín eigin orð yfir föllin fjögur, sem eiga rætur að rekja til fornafnsins hvør, sem svarar til hver á íslensku. Nefnifall heitir á færeysku hvørfall, þolfall er hvønnfall,…

Fröllurnar í öbbanum - slangur

Slangur er orðfæri sem er nær eingöngu bundið óformlegu máli, oft talmáli en einnig óformlegu rituðu máli eins og net- eða SMS-skilaboðum. Það víkur frá viðurkenndu málsniði, þ.e.

Margur fiskurinn

Fjallað er um fiskana í sjónum og rannsókn sem gerð var meðal fólks í leit að ástinni sem leiddi meðal annars í ljós að samræðulist og stafsetningarkunnátta er í miklum metum hjá fólki…

Málstefna og kyn í máli

Í mannréttindastefnu Reykjavíkurborgar segir að óheimilt sé að mismuna fólki vegna kyns, kynhneigðar, kynvitundar, kyntjáningar, kyneinkenna eða kyns. Tekið er fram að það eigi ekki…

Hinsegin og hýryrði

Rætt er um baráttu hinsegin fólks fyrir eigin orðaforða, nýyrðasamkeppnina hýryrði, nýja persónufornafnið hán og fleira.

29.09.2019 - Tala og fleirtölusýki

Það er margt skemmtilegt og skrítið í málfræðilegri tölu í íslensku og tala og merking eiga ekki alltaf saman. Skæri, buxur og dyr eru fleirtöluorð þrátt fyrir að eiga við um eitt…

Stafsetning og zeta

Stafsetning er skipulag ritmáls - það hvernig við röðum stöfum saman til að tákna orð og setningar. Stafsetning kemur við sögu í öllum málum sem eiga sér ritmál. Á Íslandi er samræmd…

Mál og kyn

Í mörgum tungumálum er formdeild sem nefnist kyn. Í íslensku þýðir þetta að nafnorð skiptast í beygingarflokka eftir kyni, og fornöfn og lýsingarorð sambeygjast þeim yfirleitt, út…

Gullaldartregi

Áhyggjur fólks af hnignun tungumálsins hafa verið kallaðar gullaldartregi. Þetta orð hefur einnig verið skilgreint sem það viðhorf að á einhverjum tímapunkti í fortíðinni hafi málið…

,