Dagskrá | RÚV Útvarp

Hvað fékk íbúa Flateyjar á Skjálfanda til að taka sig saman um að yfirgefa heimili sín, alla sem einn? Árið var 1967 og nokkru áður höfðu allir ábúendur flutt úr afskekktum byggðum Flateyjarskaga — landsvæði sem hafði framfleytt fjölda fólks en líka kostað fjölda mannslífa.

Þarna voru mannabyggðir á ystu þröm og gerðar tilraunir með þanþol fólks. Tilraun sem stóð í þúsund ár.

Umsjón og dagskrárgerð: Guðrún Hálfdánardóttir.

Ritstjórn og samsetning: Þorgerður E. Sigurðardóttir.

Tæknimaður: Lydía Grétarsdóttir.

Mikil tengsl voru á milli Flateyjar og Flateyjardals en dalurinn fór í eyði nokkru áður, eins og fleiri afskekktar byggðir á norðausturhluta landsins. Saga eyjunnar og dalsins er samofin á svo margan hátt, hjónabönd urðu til, fólk fluttist búferlum á milli og jafnvel kirkjan var flutt á milli lands og eyju. Viðmælendur í þættinum, sem er annar þátturinn af sex í þáttaröðinni, eru: Guðmundur A. Hólmgeirsson, Hallur Jóhannesson og Jóhannes Jónsson.

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 43 mín.

Eiríkur Bergmann, Kolbrún Þorbjörg Pálsdóttir, Stefanía Óskarsdóttir

Farið yfir helstu fréttir vikunnar í spjalli við fólkið í fréttunum og fréttaskýrendur.

Gestir Vikulokanna voru þau Eiríkur Bergmann og Stefanía Óskarsdóttir, stjórnmálafræðingar, og Kolbrún Þorbjörg Pálsdóttir, forseti menntavísindasviðs Háskóla Íslands. Þau ræddu meðal annars afsögn barna- og menntamálaráðherra, úrræðaleysi í málefnum barna með fjölþættan vanda og rektorskjör í Háskóla Íslands.

Umsjón: Alma Ómarsdóttir

Tæknimaður: Kári Guðmundsson

Er aðgengilegt til 22. mars 2026.

Lengd: 55 mín.

12:10

Síðasta lag fyrir fréttir

12:20

Hádegisfréttir

Hádegisfréttir 22. mars 2025

Útvarpsfréttir.

Ráðherraskipti fara fram á Bessastöðum eftir hádegi á morgun. Ólafur Þ. Harðarson segir mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur hafa verið mjög óþægilegt fyrir ríkisstjórnina en að það hafi engin áhrif á stjórnarsamstarfið og ríkisstjórnina til lengri tíma.

Þrettán voru handteknir í þremur aðgerðum lögreglu í nótt sem allar tengjast hópslagsmálum í miðbæ Reykjavíkur. Fangaklefarnir á Hverfisgötu fylltust og flytja þurfti suma þeirra handteknu á Suðurnesin og Akranes til að koma þeim í klefa.

Meira en hálf milljón missir dvalarleyfi í Bandaríkjunum eftir að ríkisstjórn Donalds Trump ákvað að fella úr gildi áætlun sem Joe Biden setti af stað fyrir þremur árum.

Netumbo Nandi-Ndaitwah (Nandí in deitva), áður varaforseti, tók við embætti forseta Namibíu í gær. Hún vann forsetakosningar landsins í fyrra fyrir SWAPO-flokkinn, sem hefur stýrt Namibíu síðan landið hlaut sjálfstæði.

Starfsfólk Barna- og fjölskyldustofa athugar hvort það sæmræmist brunavörnum að setja festingar á glugga á meðferðardeild þess á Vogi. Fjórtán sinnum hefur þurft að leita að börnum sem struku þaðan síðan deildin opnaði fyrir mánuði síðan.

Endurskilgreina þarf lagaákvæðu um brot í nánu sambandi. Framkvæmdastjóri Mannréttindaskrifstofu Íslands segir að ákvæðið sé of þröngt og uppfylli ekki skilyrði

Raflínur sem liggja til Þórshafnar við Langanes eru komnar að þolmörkum og eftir að ný frystigeymsla Ísfélegsins verður tekinn í notkun má segja að ekkert svigrúm sé eftir til uppbyggingar eða orkuskipta. Fulltrúar RARIK og Landsnets hittu þingmenn og ráðherra fyrir helgi og ræddu lausnir. Líklegast er að RARIK leggi nýja streng sem gæti komist í gagnið eftir þrjú ár.

Úrslitin ráðast í bikarkeppni kvenna og karla í körfubolta í Smáranum í dag. Kvennalið Njarðvíkur og Grindavíkur mætast í kvennaflokki og karlamegin verður Reykjavíkurslagur milli KR og Vals.

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 20 mín.

12:40

Heimskviður

213 - Vafasamir viðskiptahættir Nestlé og ástin á gervigreindaröld

Fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi.

Umsjón: Birta Björnsdóttir og Bjarni Pétur Jónsson.

Í þættinum í dag fjöllum við um vafasama viðskiptahætti svissneska fyrirtækisins Nestlé með ungbarnavörur, bæði í nútíð og fortíð. Fyrirtækið framleiðir meðal annars KitKat-súkkulaðið, Nespresso og Smarties en líka matvörur fyrir ungbörn, til dæmis þurrmjólk. Og sums staðar er sykri bætt í þurrmjólkina, og þess ekki getið á umbúðunum. Það er til dæmis gert víða í Afríku. Við rýnum í skýrsluna, „Hvernig Nestlé fær börn í lágtekjuríkjum til að ánetjast sykri.“

Svo snúum við okkur að ástinni á gervigreindaröld. Gervigreindin er heillandi og óhugnaleg á sama tíma. Gervigreindarspjallforrit hafa þróast á ógnarhraða og nú er hægt að eiga samtöl við spjallmenni og jafnvel ástarsambönd. Við heyrum sögu konu sem á í slíku sambandi í þættinum. Sænskir forritarar bjuggu til stefnumótaforrit sem heitir Baibe, þar sem hægt er að mynda ástarsamband við gervigreindina. Róbert Jóhannsson ræddi við annan stofnenda forritsins og prófessor í félagsfræði um hvort gervigreindin sé það sem koma skal þegar ástin og nándin er annars vegar.

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 38 mín.

13:40

Straumar

Spuni og tilraunakennd tilbrigði

Íslensk jaðartónlist úr ýmsum áttum frá ýmsum hliðum. Umsjón: Árni Matthíasson

Matthias Engler spilaði indírokk á gítar og trommur, en sneri sér svo klassísku slagverki. Hans aðal er nútímatónlist, ekki síst nútímatónlist með spunafléttu og tilraunakenndum tilbrigðum. Hann hefur komið að ótal tónverkum og tónleikum með tónlistarhópnum Ensemble Adapter, en hefur einnig samið eigin tónverk og hugmyndalistarverk.

Lagalisti:

Óútgefið - Knock on Wood, Babe

Óútgefið - "drummed variation"

Óútgefið - Sad Music For Lonely People

Óútgefið - [indistinct chatter]

Óútgefið - Last Night (Nose Song)

Óútgefið - 90 Cents Dub

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 50 mín.

Nýtt tungumál á tíu mánuðum

Í Kúrs gerast nemendur við Háskóla Íslands dagskrárgerðarmenn; segja sögur, kafa í fræðin og spyrja spurninga.

Þátturinn tekst á við þá spurningu hvort mögulegt er að læra nýtt tungumál á 10 mánuðum. Talað er við þau Yuru Harada sem er skiptinemi á Íslandi frá Japan og Orra Eliasen sem er skiptinemi á Ítalíu frá Íslandi. Þau settu sér bæði það markmið að læra nýtt tungumál í 10 mánaða dvöl í nýju landi. Við heyrum hvort þau náðu markmiðum sínum. Renata Emilsson Peskova er sérfræðingur í fjöltyngi á menntavísindasviði HÍ svarar hversu raunhæft markmið það er fyrir 17 ára ungmenni að læra tungumál á 10 mánuðum.

Umsjón: Harpa Rut Hilmarsdóttir

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 30 mín.

15:10

Sveiflan sem sigraði heiminn (2014) (9 af 12)

Hinn framsækni Stan Kenton

Mörg af helstu snilldarverkum stórsveita svingtímans hafa lengi verið ófáanleg , nema í misjöfnum diskaútgáfum ýmissa fyrirtækja, sem hafa nýtt sér að útgáfuréttur rennur út fimmtíu árum eftir hljóðritun, og hafa þá aðeins haft aðgang að útgefnu efni á lakk- og vínýlplötum.

Þetta er önnur þáttaröðin þar sem sótt er í gullkistu Mosaic og hér verður áfram fjallað um stórsveitirnar, einleikarana og söngvarana, sem heilluðu heimsbyggðina á gullaldarárum svingsins og seldu hljómplötur í hundruðum milljóna eintaka.

Umsjón: Vernharður Linnet

9.Þáttur.

Stan Kenton setti merkið hátt og þróaði svinghljósmveit sín í einskonar sinfóníusveiflusveit með latínslagverki og strengjum. Bestur var hann á einfaldari nótunum með einleikara einsog Vido Musso og Kai Winding , söngkonuna June Christy og útsetjara á borð við Peter Rugolo. Í þessum þætti leikum við Capiton upptökur með Kenton hljómsveitinni frá 1943 til 1947.

Er aðgengilegt til 20. júní 2025.

Lengd: 37 mín.

Endurflutt.

Pólskar bókmenntir I: Papúsza og Ég brenni París

Þáttur um bókmenntir, bæði hér heima og úti í heimi. Hlustendum er fylgt í gegnum lestur athyglisverðra bókmenntaverka og rætt við höfunda, útgefendur og fræðimenn um stefnur, strauma, tákn og tilvísanir.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Pólskar bókmenntir á 20. öld eru í brennidepli í þættinum. Út er komin þýðing á ljóðum Papúszu, pólsku rómaskáldi sem nú er komin út í fyrsta sinn á íslensku í smáritaröð Stofnunar Vigdísar Finnbogadóttur. Maó Alheimsdóttir þýðir ljóðin og Sofiya Zahova skrifar ítarlega um ævi og verk Papúshu, sem er reyndar skáldanafn Bronislawa Wajs, og Sofiya staðsetur kveðskap hennar í samhengi við menningu rómafólks, sögu Póllands og heimsbókmenntir.

Svo hef ég verið að lesa aðrar pólskar bókmenntir sem hafa ekki verið þýddar á íslensku. Í dag segi ég frá bók frá 1928 eftir Bruno Jasienski sem heitir Ég brenni París, óbeisluð frásögn sem gerði allt vitlaust á sínum tíma ekkert síður en núna. Jasienski var sakaður um að boða niðurrif og glundroða og gerður brottrækur frá París í kjölfarið. Hann fór til Sovétríkjanna og var tekið vel á móti honum þar en innan við áratug síðar var hann drepinn í hreinsununum miklu í lok 4. áratugar.

Viðmælendur: Maó Alheimsdóttir, Sofiya Zahova og Kári Páll Óskarsson.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 50 mín.

17:00

Djassland

Tónlist frá ýmsum tímum úr ólíkum héruðum Djasslandsins. Íslenskt og erlent í bland.

Lagalisti:

Sigmar Þór Matthíasson, Lýra String Quartet, - Agitation.

Skúli Sverrisson - Instants.

Enrico Rava Quartet - La dolce vita = The sweet life.

O'Day, Anita - I've got the world on a string.

Armstrong, Louis and his Orchestra - If we never meet again.

Sigurður Flosason - Gengið á hljóðið.

Mikael Máni Ásmundsson - Birthday.

Karl Olgeirsson, Rakel Sif Sigurðardóttir - Hann gat ekki setið kyrr.

Halvorson, Mary - Ultramarine.

Salamon, Guy - Free hugs.

Aðgengilegt til: Rennur ekki út.

Lengd: 55 mín.

Endurflutt.