Alþingiskosningar eru handan við hornið og í ýmis horn að líta.

Baldvin Þór Bergsson tekur saman það sem hæst ber í viku hverri fram að kosningum.

Hvað segja kjósendur í Norðausturkjördæmi um kosningarnar framundan? Við heyrum brot af hringferð RÚV um landið. Frambjóðendur kynntu flokkana í Morgunútvarpinu, forystufólk mætti í sjónvarpið og á Morgunvaktinni var meðal annars rætt um málefni eldri borgara.

Bæn og hugleiðing að morgni dags.

Séra Jón Ómar Gunnarsson flytur.

Útvarpsfréttir.

Eyðibýlið er viðtals og tónlistarþáttur þar sem viðmælandi er settur í þá stöðu að verða að dvelja í eina viku í einangrun á eyðibýli. Þar hefur hann allt til alls nema fjölmiðla og fjarskiptatæki. Til að stytta honum stundir fær hann að velja nokkur lög til að hlusta á, eina bók til að lesa og svo eitt þarfaþing sem hann má hafa með sér. Í þættinum gerir viðmælandinn grein fyrir vali sínu og svo því helsta sem hann myndi taka sér fyrir hendur í þessar einnar viku einveru.

Viðmælandi í Eyðibýlinu er Silja Bára Ómarsdóttir, stjórnmálafræðingur. Umsjón Héðinn Halldórsson.

Útvarpsfréttir.

Umsjón: Una Margrét Jónsdóttir.

Útvarpsfréttir.

Fólk og menning í strandbyggðum á Íslandi.

Umsjón: Pétur Halldórsson.

Heimsótt eru hjónin Merete Rabølle og Steinn Rögnvaldsson, bændur á Hrauni á Skaga. Steinn segir frá smábátaútgerð sinni sem hann rekur nú orðið frá Skagaströnd en áður var gert út frá Hrauni. Hann er með fimm tonna trillu sem hann gerir út í félagi við bræður sína og nágranna, bæði á línu og grásleppunet. Grásleppuhrognin vinna þeir sjálfir á Skagaströnd en selja fiskinn á fiskmarkaðnum þar. Steinn ræðir um útgerðina og veiðiskapinn, gæftir í vetur og ástandið í sjónum úti fyrir Norðurlandi sem hann segir að sé mjög gott um þessar mundir. Til dæmis kom krían upp pattaralegum ungum í fyrrasumar og nóg æti virðist vera fyrir hana og aðra sjófugla öfugt við það sem er vestan- og sunnanlands. Síðan segir Merete frá því hvernig leið hennar lá að Hrauni frá Danmörku þaðan sem hún er. Hún segir frá lífinu á Hrauni, búskapnum og hlunnindanýtingu en ræðir líka um framtíð byggðar á Skaga þar sem mjög hefur fækkað undanfarna áratugi, möguleikana sem hún sér, til dæmis að selja svalandi og frískandi norðanáttina.

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Læsi og lesskilningi barna á Íslandi hefur hrakað hratt á undanförnum árum þrátt fyrir ýmsar aðgerðir til þess að sporna við þessari þróun. PISA-rannsókninn 2022 leiddi í ljós að tæplega helmingur 15 ára drengja býr ekki yfir grunnhæfni í lesskilningi, sama gildir um tæplega þriðjung stúlkna. Niðurstaðan er áhyggjuefni fyrir þjóðina alla. Í þáttaröðinni Læsi er rætt við fjölbreyttan hóp fólks sem kemur að skóla- og fræðslumálum á Íslandi. Fólk sem leggur sitt af mörkum til að styðja við fjölbreytta flóru nemenda í skólum landsins.

Þáttaröðin Læsi er framleidd af Rás 1.

Umsjón og dagskrárgerð: Guðrún Hálfdánardóttir.

Tæknimaður: Lydía Grétarsdóttir.

Bækur gegna lykilhlutverki þegar kemur að lestri og lesskilningi. Það vantar hinsvegar meiri fjölbreytni í bókaútgáfu fyrir börn og ungmenni. Bæði námsgögn og yndislestrarbækur.

Viðmælendur í fimmta þætti eru Bergmann Guðmundsson, Brynhildur Þórarinsdóttir, Dröfn Vilhjálmsdóttir, Halldóra Björk Guðmundsdóttir, Harpa Reynisdóttir og Ragnheiður Lilja Bjarnadóttir.

Guðsþjónusta.

Séra Hjörtur Magni Jóhannsson þjónar fyrir altari og predikar.

Organisti er Gunnar Gunnarsson.

Sönghópurinn við Tjörnina og Barnakórinn við Tjörnina syngja undir stjórn Gunnars Gunnarsonar (Sönghópurinn) og Álfheiðar Björgvinsdóttur (Barnakórinn).

Hljóðfæraleikarar eru Gunnar Gunnarsson píanó, Örn Ýmir Arason kontrabassi og Aron Steinn Ásbjarnarson saxófónn.

Lestur ritningarlestra og guðspjalls: Ebba Margrét Magnúsdóttir.

TÓNLIST:

Forspil: Steal Away to Jesus – Amerískur sálmur eftir Wallace Willis.

Fyrir predikun:

Sálmur 223. Gakk inn í Herrans helgidóm. Texti: Valdimar Briem. Lag: Severius Gastorius.

Sálmur 312. Arabísk miskunnarbæn: Þú sem ert lamb Guðs. Texti: Kristján Valur Ingólfsson. Lag: Yusuf Khill.

Sálmur 269. Dýrðarsöngur. Lag og texti frá Taizé-klaustrinu í Frakklandi – Jacques Berthier.

Þakklæti (To be Grateful). Lag og ljóð: Magnús Kjartansson.

Sálmur 481. Lofið vorn Drottin. Texti: Helgi Hálfdánarson. Lag: Stralsund 1665.

Eftir predikun:

Sálmur 448. Það sem augu mín sjá. Texti: sr. Hjörtur Pálsson. Lag: Ragnhildur Gísladóttir.

Kveiktu á ljósi. Lag og ljóð: Valgeir Guðjónsson.

Þetta litla ljós. Lag og ljóð: Egill Ólafsson.

Eftirspil: La paloma azul „Dúfan bláa“ eftir Dave Brubeck.

Íslenskt lag eða tónverk.

Útvarpsfréttir.

Víðtækt rafmagnsleysi er í Úkraínu eftir drónaárásir Rússa á orkuinnviði. Þær eru með umfagnsmestu árásum sem Rússar hafa gert frá því stríðið í Úkraínu hófst.

Um sex þúsund fuglar drápust þegar eldur kviknaði í eggjabúi í Vogum á Vatsnleysuströnd í nótt. Eldsupptök eru ókunn.

Nemendur Fjölbrautaskólans á Suðurlandi eiga á hættu að tapa hálfu ári úr námi sínu vegna verkfalls, segir móðir nemanda. Hún furðar sig á því að engar viðræður séu í gangi.

Fórnarlamba umferðarslysa og verður minnst með einnar mínútu þögn á athöfnum um land allt í dag.

Niðurstöður finnskrar rannsóknar sýna uggvænlega þróun í viðhorfum ungra karla til ofbeldis gagnvart konum. Þar kemur í ljós að fimmtungur allra karla telur að konur gætu átt skilið að verða fyrir ofbeldi fyrir það hvernig þær líta út eða haga sér.

Það er engin skömm í því að sleppa tökunum þegar maður hefur keyrt sig í þrot og reyna aftur seinna. Þetta segir líkamsræktarkappi sem lauk átaki til styrktar Píeta samtökunum í gærkvöld, án þess að ná settu marki.

Glæsilegasti íslenski faldbúningurinn, sem enn er til, er væntanlegur til landsins á næsta ári á vegum Þjóðminjasafnins. Hann var fluttur frá Íslandi 1809 og var talinn glataður þar til hann fannst 150 árum síðar.

Í Krakkaheimskviðum fjöllum við um fréttir af því sem gerist ekki á Íslandi, en tengist því samt stundum. Karitas kafar í heimsmálin ásamt góðum gestum og fjallar á einfaldan, skýran og skemmtilegan hátt um allt milli himins og jarðar.

Umsjón: Karitas M. Bjarkadóttir

Í þessum þætti Krakkaheimskviða segir Ingibjörg Fríða Helgadóttur okkur frá Malölu Yousafzai, einni af röddunum í upphafi allra Krakkaheimskviðuþátta. Í seinni hluta þáttarins ræðir Karitas við fréttamanninn Önnu Lilju Þórisdóttur um bresku konungsfjölskylduna og samband þeirra við Ástralíu.

Árið 1913 var Guðbjörg Bjarnadóttir ritstjórafrú á Ísafirði, hamingjusöm í hjónabandinu, vel efnuð og fimm barna móðir. En á þessu eina ári hrundi allt. Eiginmaður Guðbjargar, Kristján H. Jónsson, dó úr krabbameini, allar eigur varð að selja fyrir skuldum og Guðbjörg hafði ekki annað úrræði en að láta fjögur barna sinna í fóstur, hér og þar um landið, og gerast sjálf vinnukona með eitt barnið með sér. Samt missti hún hvorki kjarkinn né lífsgleðina. Guðbjörg var langamma umsjónarmanns þáttarins, Unu Margrétar Jónsdóttur, og í þessum tveimur þáttum segir Una Margrét sögu hennar allt frá því að Guðbjörg fæddist utan hjónabands árið 1877, barn bónda og vinnukonu hans, og þar til hún dó níræð að aldri árið 1967.

Lesarar: Hanna María Karlsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson og Gunnar Hansson.

Umsjón: Una Margrét Jónsdóttir.

Þáttur fyrir áhugafólk um listir og menningu. Ljósi varpað á það sem efst er á baugi hverju sinni, menningin nær og fjær skoðuð frá ólíkum sjónarhornum og skapandi miðlar settir undir smásjána.

Úrval úr Lestarþáttum vikunnar.

Útvarpsfréttir.

Tónhjólið snýst og snýst og upp koma sögur af tónlist, nýrri og gamalli. Ólíkar stefnur og straumar skjóta upp kolli og líka hljóðfæri, hugtök og túlkunarmöguleikar. Hugað verður að einhverju því sem hæst ber á tónlistarsviðinu í heimi sígildrar tónlistar og djasstónlistar á hverjum tíma.

Kjartan Valdemarsson píanoleikari og tónsmiður og Stórsveit Reykjavíkur hafa sent frá sér nýja plötu þar sem er að finna tónaljóð Kjartans innblásin af íslenskri náttúru.

Kjartan ræðir við Pétur Grétarsson um tilurð tónlistarinnar og hljóðheiminn sem hann hrærist í.

Í tilefni af Erkitíð fann Tónhjólið í gullkistu Rásar 1 frumflutning á raftónlist eftir Atla Heimi Sveinsson sem hann fylgdi sjálfur úr hlaði á frystu Erkitíðarhátíðinni 1994.

Einnig heyrum við í sigurhljómsveit ungliðakeppni EBU á Marciac hátíðinni í Frakklandi sem fór fram í júlí sl.

Hljómsveit sellóleikarans Adéls Viret bar þar sigur úr býtum.

Tónlistin í þættinum:

Kverkatak, Katla, Fjallkonan og Öræfi. Öll eftir Kjartan Valdemarsson og flutt af Stórsveit Reykjavíkur.

Búr eftir Atla Heimi Sveinsson. Flutt af segulbandi og Chalemaux klarinettutríóinu á tónleikum á Erkitíð 1994.

Watchmaker, Courbes og Horizon. Öll eftir Adéle Viret - hljóðrituð á Marciac hátíðinni í Frakklandi 22.júlí 2024

Þáttur um íslensku og önnur mál. Umsjón: Guðrún Línberg Guðjónsdóttir og Kristján Friðbjörn Sigurðsson.

Aðgerðasinnar krefjast þess að ensku Oxford-orðabækurnar breyti skilgreiningu sinni á enska orðinu woman (kona) og hætti að nota dæmasetningar sem séu litaðar af kvenhatri. Í þessu samhengi hefur verið nefnt að þriðjungur kvenna á aldrinum 18-24 ára verði fyrir barðinu á netníði. Hægt sé að stíga stórt skref í átt að því að draga úr skaða sem þetta veldur konum með því að líta á tungumálið, og það byrji í orðabókinni.

Kvöldfréttir útvarps

Alþingiskosningar eru handan við hornið og í ýmis horn að líta.

Baldvin Þór Bergsson tekur saman það sem hæst ber í viku hverri fram að kosningum.

Hvað segja kjósendur í Norðausturkjördæmi um kosningarnar framundan? Við heyrum brot af hringferð RÚV um landið. Frambjóðendur kynntu flokkana í Morgunútvarpinu, forystufólk mætti í sjónvarpið og á Morgunvaktinni var meðal annars rætt um málefni eldri borgara.

Veðurstofa Íslands.

Umsjón: Svanhildur Jakobsdóttir.

Um hlutverk og gildi ömmu í nútíma samfélagi.

Umsjón: Sigríður Arnardóttir.

Gestur úr Mannlega þættinum talar um bækur.

Lesandi vikunnar í Mannlega þættinum í þetta sinn var það Sólveig Ólafsdóttir sagnfræðingur og verkefnastjóri hjá Menntavísindasviði HÍ. Sólveig sagði okkur frá sýningum um Frú Guðríði og séra Hallgrím Petursson sem hún er að vinna að fyrir nýopnaða menningarmiðstöð á Hvalsnesi og svo kom hún að handritsgerð að sjónvarpsþáttaröðinni Hvað var í matinn. En fyrst og fremst sagði hún okkur auðvitað frá því hvaða bækur hún hefur verið að lesa undanfarið og hvaða höfundar og bækur hafa haft mest áhrif á hana í gegnum tíðina. Sólveig talaði um eftirfarandi bækur og höfunda:

Barrokkmeistarinn e. Margréti Eggertsdóttur

Ljóðmæli - Veraldlegur kveðskapur Hallgríms Péturssonar

Dótarímur e. Þórarinn Eldjárn

Jarðljós e. Gerði Kristnýju

Innanríkið e. Braga Ólafsson

Helga í öskustónni, Bangsímon, Kapítula, safn Halldórs Laxness, Jane Austen, Virginía Woolf, George Elliott, Karen Blixen, Simone de Bevoir, Charlotte Bronte og Gertrude Stein

Í Kúrs gerast nemendur við Háskóla Íslands dagskrárgerðarmenn; segja sögur, kafa í fræðin og spyrja spurninga.

Leiðbeinandi: Anna Marsibil Clausen.

Er hægt að skynja stað sem aðeins er til á forriti? Geta tilfinningar vaknað og minningar orðið til innan mæra tölvuleiks sem aðeins er hægt að sjá í gegnum tvívíðan skjá? Rætt er við sérfræðing í nafnfræði og tölvuleikjaspilara til margra ára um staðarskynjun og staðarnöfn í tölvuleikjum. Þá gerir pistlahöfundur tilraun til að endurnýja tengingu sína við gamlan, ástkæran tölvuleik.

Umsjón: Fjóla Kristín Guðmundsdóttir

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Sígild og samtímatónlist frá ýmsum tímum. Íslenskt og erlent í bland.

Sónata í F-dúr, ópus 99 fyrir selló og píanó eftir Johannes Brahms. Verkið er í fjórum þáttum: 1. Allegro vivace, 2. Adagio affettuoso, 3. Allegro passionato og 4. Allegro molto. Flytjendur: Erling Blöndal Bengtsson, selló og Árni Kristjánsson, píanó. Hljóðritun frá 1964.

Praesentia eftir Huga Guðmundsson. Flytjandi: Sif Margrét Tulinius, fiðla. Hljóðritun frá 2024 (leikið af hljómplötunni De Lumine).

Trompet konstert í Es dúr eftir Franz Josef Haydn. Verkið er í þremur þáttum: 1. Allegro, 2. Andante og 3. Allegro. Flytjandi: St. Martin in the fields hljómsveitin. Einleikari: Alan Stringer. Stjórnandi: Neville Marriner. Hljóðritun frá 1967.

Umsjónarmaður spjallar um hvaðeina milli himins og jarðar, oft af sögulegu tagi, les forvitnilega texta úr ýmsum áttum, bæði íslenska og erlenda, og reynir af öllum mætti að hafa ofan af fyrir hlustendum þá klukkustund sem þátturinn stendur. Umsjón: Illugi Jökulsson.