Læsi og lesskilningi barna á Íslandi hefur hrakað hratt á undanförnum árum þrátt fyrir ýmsar aðgerðir til þess að sporna við þessari þróun. PISA-rannsókninn 2022 leiddi í ljós að tæplega helmingur 15 ára drengja býr ekki yfir grunnhæfni í lesskilningi, sama gildir um tæplega þriðjung stúlkna. Niðurstaðan er áhyggjuefni fyrir þjóðina alla. Í þáttaröðinni Læsi er rætt við fjölbreyttan hóp fólks sem kemur að skóla- og fræðslumálum á Íslandi. Fólk sem leggur sitt af mörkum til að styðja við fjölbreytta flóru nemenda í skólum landsins.

Þáttaröðin Læsi er framleidd af Rás 1.

Umsjón og dagskrárgerð: Guðrún Hálfdánardóttir.

Tæknimaður: Lydía Grétarsdóttir.

Heimilin gegna mikilvægu hlutverki þegar kemur að skólagöngu barna en það eru ekki öll börn sem búa við þær aðstæður að þau njóti þess stuðnings sem þau þurfa á að halda. Norræn rannsókn bendir til þess að það þurfi að bæta ýmislegt sem fram fer innan veggja skólans.

Viðmælendur í þætti sex eru Anna Kristín Sigurðardóttir, Dagný Hróbjartsdóttir, Harpa Reynisdóttir, Rannveig Oddsdóttir, Sigurður Sigurðsson og tveir þroskaþjálfar.

Bæn og hugleiðing að morgni dags.

Séra Jónína Ólafsdóttir flytur.

Útvarpsfréttir.

Umsjónarmenn eru Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir.

Í fyrsta hluta þáttarins var sagt frá könnun sem gerð var á viðhorfum og gildismati landsmanna árið 1984. Morgunblaðið sagði ítarlega frá. Meginniðurstöðurnar sýndu að Íslendingar voru hamingjusamir, stoltir og trúhneigðir.

Fyrir fimmtán árum, þegar ár var frá Hruninu, var haldinn þjóðfundur í Laugardalshöll þar sem 1.200 þátttakendur fjölluðu um lífsgildi þjóðarinnar til framtíðar. Gunnar Hersveinn heimspekingur tók þátt í fundinum og skrifaði seinna bók um niðurstöðurnar. Hann rifjaði upp það sem fólki fannst mikilvægast; heiðarleiki var þar efst á blaði.

Björn Malmquist fréttamaður í Brussel sagði frá leiðtogafundi EES ráðsins í dag og ræddi við Sigríði Mogensen, starfsmann Samtaka iðnaðarins, sem situr í ráðgjafaráði EES. Hún segir brýnt að stjórnvöld hugi vel að helstu útflutningsmörkuðum landsins.

Sóley Kaldal flutti áttunda þátt í þáttaröðinni Öryggi þjóðar.

Tónlist:

Down here on the ground - Oscar Peterson Tríó,

Porgy - Oscar Peterson Tríó,

Mrs. Robinson - Paul Simon.

Útvarpsfréttir.

Útvarpsfréttir.

Gestir úr öllum kimum þjóðfélagsins deila sögu sinni með hlustendum. Umsjón: Sigurlaug M. Jónasdóttir.

Umsjón: Halldóra Björnsdóttir.

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Dægurflugur og söngvar frá ýmsum tímum.

Umsjón: Jónatan Garðarsson.

Leikin eru nokkur lög sem komu út á plötum með íslenskum flytjendum árið 1984. Dúkkulísur flytja lagið Pamela, Bjartmar Guðlaugsson flytur lögin Sumarliði er fullur og Hippinn, HLH flokkurinn flytur lögin Með Haley lokk (og augað í pung) og Vertu ekki að plata mig, þar sem Sigríður Beinteinsdóttir aðstoðar við sönginn. Hljómsveitin Kikk flytur lagið Try For Your Best Friend, Grafík flytur lögin Húsið og ég (Mér finnst rigningin góð) og Þúsund sinnum segðu já og Bubbi Morthens syngur lag sitt Strákarnir á Borginni. Umsjón: Jónatan Garðarsson.

Útvarpsfréttir.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: [email protected]

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Krabbameinsfélagið Framför, félag karlmanna með krabbamein í blöðruhálskirtli og aðstandenda var stofnað þann 12. febrúar 2007. Tilgangur félagsins er að styðja karlmenn sem hafa greinst með krabbamein í blöðruhálskirtli og maka þeirra og aðstandendur. Krabbameinsfélagið Framför starfar á landsvísu sem sjálfstætt stuðnings- og áhugamannafélag. Nú í nóvember er verið að selja Bláa trefilinn til styrktar félaginu og við fengum þá Stefán Stefánsson framkvæmdastjóra og Guðmund Pál Ásgeirsson formann í spjall í dag.

Við fengum svo vinkil í dag frá Guðjóni Helga Ólafssyni og vinkill dagsins var að þessu sinni víðs fjarri dægurþrasi um stjórnmál, væntanlegar kosningar, möguleg og ómöguleg úrslit þeirra, eldgos og aðrar hamfarir bæði í tíma og rúmi, því austur í Innri Mongólíu eru borgarrústir sem vöktu áhuga Guðjóns. Hvaða fólk byggði staðinn og hvers vegna þarna í miðri eyðimörk? Hvernig stóð á því að staðurinn fór í eyði? Og hverjum datt í hug að grafa borgina upp úr sandinum?

Lesandi vikunnar í þetta sinn var Ragnheiður Jónsdóttir rithöfundur og íslenskufræðingur. Hún hlaut glæpasagnaverðlaunin Svartfuglinn fyrir fyrstu bók sína, Blóðmjólk, en nú er komin út ný bók eftir hana, Svikaslóð. Við fengum hana til að segja okkur aðeins frá þeirri bók, en svo auðvitað aðallega frá þeim bókum sem hún hefur verið að lesa undanfarið og svo hvaða bækur og höfundar hafa haft mest áhrif á hana í gegnum tíðina.

Tónlist í þættinum:

Fönn fönn fönn / Stuðmenn (Egill Ólafsson, Jakob Frímann Magnússon og texti Þórður Árnason)

Ástarorð / Ragnheiður Gröndal (Ragnheiður Gröndal)

Á skíðum skemmti ég mér / Bogomil Font (B.Berg, G. Rucher & H. Meyer, texti Ásta Sigurðardóttir)

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Dánarfregnir.

Útvarpsfréttir.

Umsjón hefur Árný Ingvarsdóttir framkvæmdastjóri Umhyggju - félags langveikra barna.

Íslenskt lag eða tónverk.

Útvarpsfréttir.

Opnað verður aftur til Grindavíkur eftir hádegi. Hraun gæti enn ógnað innviðum þótt verulega hafi dregið úr eldgosinu við Sundhnúksgíga.

Allar þrjár þyrlur Landhelgisgæslunnar eru bilaðar. Vonast er til að ein verði til taks síðdegis, þangað til treystir Gæslan á þyrlu danska varðskipsins Trítons, sem er í Reykjavíkurhöfn.

Það er skemmtilegt að vera komin aftur, sagði nemandi sem mætti í skólann í morgun eftir fjögurra vikna kennaraverkfall. Verkföll hófust í þremur grunnskólum í morgun; ríkissáttasemjari segir fjölmiðlabann hafa verið nauðsynlegt til að halda viðræðum áfram.

Saksóknari í máli fransks manns sem leyfði tugum manna að nauðga eiginkonu sinni meðan hún var undir áhrifum lyfja fer fram á 20 ára fangelsi.

Stýrivaxtalækkun síðustu viku er þegar komin fram í afborgunum á óverðtryggðum lánum, segir viðskiptatengslsastjóri Aurbjargar. Lífeyrissjóðir séu seinni að bregðast við.

Verið er að kortleggja viðskiptahagsmuni Íslands gagnvart Bandaríkjunum og Evrópu, fari svo að aðstæður breytist þegar Donald Trump tekur við embætti forseta Bandaríkjanna á næsta ári.

Flugfargjöld innanlands hafa hækkað meira en almennt verðlag frá því að Loftbrúarstyrkur ríkinsins tók gildi. Frambjóðendur í norðausturkjördæmi fullyrða að loftbrúarstyrkurinn hafi endað í vasa flugfélaga.

Víðtæk bilun er hjá Microsoft og notendur í vandræðum með að tengjast forritum á borð við Outlook og Teams.

Varaforseti Filippseyja, segist hafa skipað svo fyrir að ef hún yrði drepin ætti að drepa forsetann. Dómsmálaráðuneyti landsins hyggst kalla hana til yfirheyrslu vegna ummælanna.

Daglegur fréttaskýringaþáttur þar sem stór og lítil fréttamál eru matreidd á einfaldan hátt.

Í dag hefjast bindandi íbúakosningar um umdeilda mölunarverksmiðju þýska sementsfyrirtækisins Heidelberg í sveitarfélaginu Ölfusi. Meirihlutinn í sveitarfélaginu hélt sinn fyrsta íbúafund um verksmiðjuna í salnum Versölum í Þorlákshöfn á fimmtudaginn í síðustu viku. Þar var tekist á um verksmiðjuna, svo vægt sé til orða tekið.

Birtar eru upptökur af fundinum og rætt við bæjarfulltrúa og íbúa um verksmiðjuna.

Í þættinum heyrist í þeim Ingibjörgu Ingvadóttur, Gunnsteini Ómarssyni, Elínu Fanndal, Hrönn Guðmundsdóttur, Þorleifi Eiríkssyni, Ásu Berglindi Hjálmarsdóttur, Ólafi Hannessyni og Elliða Vignissyni um málið.

Umsjón: Ingi Freyr Vilhjálmsson

Opin og gagnrýnin umræða um vísindi, nýsköpun, umhverfi, fréttir og samfélagsmál.

Umsjón: Arnhildur Hálfdánardóttir og Pétur Magnússon.

Netfang: [email protected]

Útvarpsfréttir.

Sígild og samtímatónlist frá ýmsum tímum. Íslenskt og erlent í bland.

Útvarpsfréttir.

Þáttur um bókmenntir, bæði hér heima og úti í heimi. Hlustendum er fylgt í gegnum lestur athyglisverðra bókmenntaverka og rætt við höfunda, útgefendur og fræðimenn um stefnur, strauma, tákn og tilvísanir.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Framtíðin er þema þáttarins þessa vikuna. Hvað ber hún í skauti sér? Möguleikar hins ókomna tíma. Þeir eru óteljandi. Og spádómar um framtíðina fylla upp í eyður stóru frásagnarinnar um manninn – hvert stefnum við? Framtíðin, þetta snýst allt um hana - framtíðin er úr sama efni og nútíðin sagði franski heimspekingurinn Simone Weil. Framtíðin er ekki einhver sérstakur, óháður veruleiki að hennar mati. Hún er hrein framlenging á því sem skapað er í núinu. Já, til eru allskonar kenningar um framtíðina. Er heimurinn hringrás eða getur hann endað? Slíkar kenningar eru líka ótæmandi. Rithöfundar hafa ótal oft gert sér mat úr þessu, hvernig gæti þetta allt saman litið út?

Við opnum nýjar bækur sem sem segja framtíðarsögur, sem spá í spilin og setja hið mögulega og hugsanlega á svið. Tvær skáldsögur komu út fyrir skemmstu hjá Benedikt útgáfu, fyrstu skáldsögur tveggja höfunda á svipuðu reki. Það eru bækurnar Friðsemd eftir Brynju Hjálmsdóttur og Breiðþotur eftir Tómas Ævar Ólafsson. Tvær ólíkar bækur sem báðar kíkja í kristalskúluna og spegla samfélagsins nú í þáinu. En við förum líka út í geim, horfum á jörðina utan frá - hvað sjáum við þegar plánetan blasir við í heild sinni? Við rýnum aðeins í skáldsöguna Orbital eftir Samönthu Harvey sem hlaut Booker-verðlaunin nýverið.

Viðmælendur: Árni Matt, Brynja Hjálmsdóttir og Tómas Ævar Ólafsson.

Lesarar: Lóa Björk Björnsdóttir og Ari Páll Karlsson.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Útvarpsfréttir.

Þáttur fyrir áhugafólk um listir og menningu. Ljósi varpað á það sem efst er á baugi hverju sinni, menningin nær og fjær skoðuð frá ólíkum sjónarhornum og skapandi miðlar settir undir smásjána.

Umsjón: Halla Harðardóttir og Melkorka Ólafsdóttir.

Við förum út á Granda í þætti dagsins og heimsækjum fatahönnuðinn Helgu Lilju Magnúsdóttir. Helga Lilja hlaut hönnunarverðlaun Íslands í byrjun mánaðarins í flokknum vara ársins fyrir ullarpeysuna James Cook. Í umsögn dómnefndar er peysan sögð vera gott dæmi um framúrskarandi íslenska hönnunarvöru sem hafin er yfir síkvika strauma tíðarandans, hugsuð og framleidd fyrir íslenskan veruleika og veðurfar. Við heyrum af sköpunarferlinu, hægri tísku og umhverfi fatahönnuða hér á landi.

Einnig heyrum við rýni Soffíu Auðar Birgisdóttur í nýja bók Þórdísar Þúfu Björnsdóttur, Þín eru sárin. Og Nína Hjálmarsdóttir fjallar um Reykjavík Dance Festival.

Útvarpsfréttir.

Popp og pólitík

Umsjón: Lóa Björk Björnsdóttir og Kristján Guðjónsson

Kvöldfréttir útvarps

Fréttir og fréttaskýringar í útvarpi, þar sem kafað er dýpra í málin, þau sett í stærra samhengi og skýringa leitað.

Þættir um barnabækur úr öllum áttum, gamlar og nýjar. Embla ræðir við höfunda, þýðendur, myndhöfunda, leikara og alls konar fólk sem kemur að barnabókum á einn eða annan hátt, að ógleymdum lesendunum sjálfum.

Umsjón: Embla Bachmann

Kristín Björg Sigurvinsdóttir og Fanney Hrund Hilmarsdóttir eru báðar lögfræðingar sem skrifa fantasíur fyrir krakka og unglinga. Í þættinum rannsakar Embla hvort einhver tenging sé á milli lögfræði og ævintýrasagna og bókaormurinn Bára spyr Kristínu Björgu út í bækurnar hennar.

Veðurstofa Íslands.

Dánarfregnir.

Tónhjólið snýst og snýst og upp koma sögur af tónlist, nýrri og gamalli. Ólíkar stefnur og straumar skjóta upp kolli og líka hljóðfæri, hugtök og túlkunarmöguleikar. Hugað verður að einhverju því sem hæst ber á tónlistarsviðinu í heimi sígildrar tónlistar og djasstónlistar á hverjum tíma.

Tónlistin í þættinum:

November - Peter Herbolzheimer

Novembre (November): Troïka (Troika) - P Tchaikovsky - V Ashkenasy

Horfðu ekki eftir veginum í einmanaleika þínum og taktu ekki á rás eftir vagninum.

Nóvemberljóð - Ingibjörg Haraldsdóttir

November - Iiro Rantala

November - Mathias Eick

November - Max Richter - Mari Samuelsen

November - Jonas Fjeld , Hennink Kvitnes

November - Terje Gewelt

Nóvember - Þorgr Jónss - Sunna GUnnlaugs trío - Ancestry

annað nóvemberljóð - Ingibjörg Haraldsdóttir

Skíðaferð í nóvember - Jón Hlöðver Áskelsson /Böðvar Guðmundsson- Kristinn Sigumndsson og Daníel Þorsteinsson

November - Trentemöller

November steps - T Takemitsu

November - Tom Waits

þriðja nóvemberljóð - Ingibjörg Haraldsdóttir

November - Jacky Terrason

November - Michael Kiedaisch, Eberhard Hahn - Terra incognita 1996

Opin og gagnrýnin umræða um vísindi, nýsköpun, umhverfi, fréttir og samfélagsmál.

Umsjón: Arnhildur Hálfdánardóttir og Pétur Magnússon.

Netfang: [email protected]

eftir Birgi Sigurðsson. Höfundur les. –

„Hann var fastur í seigfljótandi neti lengst úti í myrkum geimnum. Hann reyndi að losa sig en möskvar myrkursins lögðust þéttar að honum. Skyndilega greindi hann ofurskært ljós í fjarska.“ - Þannig hefst þessi saga sem segir frá Arnari, manni á besta aldri sem kominn er á ákveðin endimörk í lífi sínu. Hjónabandi hans er í rúst, heilsan kannski á tæpu stigi, og Arnar ákveður að yfirgefa Reykjavík og snúa aftur á æskustöðvarnar í sveitinni. Þar tekur líf hans aðra stefnu og öðlast nýtt inntak. Hann nær eins konar viðkvæmu jafnvægi í sál sinni, en jafnframt gerast atburðir sem snerta hann djúpt. Sagan lýsir dramatísku uppgjöri, eins og fleiri verk höfundarins.

(Áður á dagskrá 2009)

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: [email protected]

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Krabbameinsfélagið Framför, félag karlmanna með krabbamein í blöðruhálskirtli og aðstandenda var stofnað þann 12. febrúar 2007. Tilgangur félagsins er að styðja karlmenn sem hafa greinst með krabbamein í blöðruhálskirtli og maka þeirra og aðstandendur. Krabbameinsfélagið Framför starfar á landsvísu sem sjálfstætt stuðnings- og áhugamannafélag. Nú í nóvember er verið að selja Bláa trefilinn til styrktar félaginu og við fengum þá Stefán Stefánsson framkvæmdastjóra og Guðmund Pál Ásgeirsson formann í spjall í dag.

Við fengum svo vinkil í dag frá Guðjóni Helga Ólafssyni og vinkill dagsins var að þessu sinni víðs fjarri dægurþrasi um stjórnmál, væntanlegar kosningar, möguleg og ómöguleg úrslit þeirra, eldgos og aðrar hamfarir bæði í tíma og rúmi, því austur í Innri Mongólíu eru borgarrústir sem vöktu áhuga Guðjóns. Hvaða fólk byggði staðinn og hvers vegna þarna í miðri eyðimörk? Hvernig stóð á því að staðurinn fór í eyði? Og hverjum datt í hug að grafa borgina upp úr sandinum?

Lesandi vikunnar í þetta sinn var Ragnheiður Jónsdóttir rithöfundur og íslenskufræðingur. Hún hlaut glæpasagnaverðlaunin Svartfuglinn fyrir fyrstu bók sína, Blóðmjólk, en nú er komin út ný bók eftir hana, Svikaslóð. Við fengum hana til að segja okkur aðeins frá þeirri bók, en svo auðvitað aðallega frá þeim bókum sem hún hefur verið að lesa undanfarið og svo hvaða bækur og höfundar hafa haft mest áhrif á hana í gegnum tíðina.

Tónlist í þættinum:

Fönn fönn fönn / Stuðmenn (Egill Ólafsson, Jakob Frímann Magnússon og texti Þórður Árnason)

Ástarorð / Ragnheiður Gröndal (Ragnheiður Gröndal)

Á skíðum skemmti ég mér / Bogomil Font (B.Berg, G. Rucher & H. Meyer, texti Ásta Sigurðardóttir)

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Popp og pólitík

Umsjón: Lóa Björk Björnsdóttir og Kristján Guðjónsson