Læsi og lesskilningi barna á Íslandi hefur hrakað hratt á undanförnum árum þrátt fyrir ýmsar aðgerðir til þess að sporna við þessari þróun. PISA-rannsókninn 2022 leiddi í ljós að tæplega helmingur 15 ára drengja býr ekki yfir grunnhæfni í lesskilningi, sama gildir um tæplega þriðjung stúlkna. Niðurstaðan er áhyggjuefni fyrir þjóðina alla. Í þáttaröðinni Læsi er rætt við fjölbreyttan hóp fólks sem kemur að skóla- og fræðslumálum á Íslandi. Fólk sem leggur sitt af mörkum til að styðja við fjölbreytta flóru nemenda í skólum landsins.

Þáttaröðin Læsi er framleidd af Rás 1.

Umsjón og dagskrárgerð: Guðrún Hálfdánardóttir.

Tæknimaður: Lydía Grétarsdóttir.

Læsi og lesskilningi barna og ungmenna hefur hrakað á Íslandi og er árangur allra árganga grunnskólans í lesfimiprófum undir viðmiðum Miðstöðvar menntunar og skólaþróunar. Rannsóknir sýna að tvö lykilsvið þroska barna á leikskólaaldri; sjálfstjórn og læsi, hafa áhrif á námsárangur síðar meir.

Viðmælendur: Auður Björgvinsdóttir, Freyja Birgisdóttir, Sigríður Ólafsdóttir og Steinunn Gestsdóttir.

Bæn og hugleiðing að morgni dags.

Útvarpsfréttir.

Umsjónarmenn eru Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir.

Við fjölluðum um nýja rannsókn á útgjöldum fólks til heilbrigðisþjónustu. Rúnar Vilhjálmsson, prófessor við Háskóla Íslands, hefur fylgst með þróuninni. Það er munur á útgjöldum eftir samfélagshópum, jafnvel verulegur - það er að segja á útgjaldabyrðinni. Þeir sem lægstar hafa tekjurnar borga hvað hæsta hlutfallið af ráðstöfunartekjum sínum í heilbrigðiskerfið.

Björn Malmquist sagði okkur meðal annars frá kosningum sem fóru fram í Moldóvu í gær, meðal annars um Evrópusambandið, þar sem Rússar eru sakaðir um afskipti af kosningabaráttunni.

Sóley Kaldal hélt áfram að fjalla um þjóðaröryggi í víðum skilningi. Herkænska var viðfangsefni þáttarins í dag en í fræðunum er að finna ýmsar kenningar og leiðarstef um hana, meðal annars: Skákaðu óvininum án átaka.

Tónlist:

Fitzgerald, Ella, Count Basie and his Orchestra, Basie, Count - On the sunny side of the street.

Elly Vilhjálms - Ég vildi dansa í nótt.

Jóhann Sigurðarson - Hér ég arkaði oft = On the street where you live.

May, Joe - Wake me shake me.

Teitur Magnússon Tónlistarmaður, Hildur - Mónika.

Útvarpsfréttir.

Útvarpsfréttir.

Gestir úr öllum kimum þjóðfélagsins deila sögu sinni með hlustendum. Umsjón: Sigurlaug M. Jónasdóttir.

Umsjón: Halldóra Björnsdóttir.

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Dægurflugur og söngvar frá ýmsum tímum.

Umsjón: Jónatan Garðarsson.

Fjallað er um það hvernig Donald Fagen og Walter Becker hófu samstarf sitt sem leiddi til þess að hljómsveitin Steely Dan varð til. Jafnframt eru leikin lög af fyrstu tveimur plötunum. Lögin sem hljóma í þættinum eru There Goes My Baby með Jay and the Americans, You Gotta Walk It Like You Talk It, I Mean To Shine með Barbra Streisand, Dallas, Do It Again, Reelin' In The Years, Dirty Work, My Old School, Rikki Don't Loose That Number og Pretzel Logic.

Útvarpsfréttir.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: [email protected]

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Dánarfregnir.

Útvarpsfréttir.

Jón Snædal öldrunarlæknir talar um líf.

Umsjón hefur Elín H. Hinriksdóttir ADHD markþjálfi og sérfræðingur ADHD samtakanna.

Íslenskt lag eða tónverk.

Útvarpsfréttir.

Daglegur fréttaskýringaþáttur þar sem stór og lítil fréttamál eru matreidd á einfaldan hátt.

Engin lög eða reglur gilda um það að hagsmunaskráning kjörinna fulltrúa í sveitarstjórnum sé birt opinberlega. Sveitarfélögum er því í sjálfsvald sett hvort þau krefja kjörna fulltrúa um slíka hagsmunaskráningu eða ekki.

Í þættinum var fyrir skömmu fjallað um það formaður bæjarráðs í sveitarfélaginu Ölfusi, Grétar Ingi Erlendsson, hefði vikið af fundi bæjarrstjórnar þar sem teknar voru ákvarðanir sem snertu fyrirtæki sem hann og konan hans eru stórir hluthafar í. Í ljós kom að fulltrúar minnihlutans í sveitarstjórninni vissu ekki að hann væri hluthafi í þessu fyrirtæki sem ætlar að byggja 80 til 95 íbúðir í sveitarfélaginu.

Í kjölfarið á þessu máli sendi Þetta helst spurningar um hagsmunaskráningu kjörinna fulltrúa til margra sveitarstjórna á suðvesturhorninu. Í ljósi kom að sum sveitarfélög eru ekki með neinar reglur um hagsmunaskráningu á meðan önnur halda skrá yfir þessa hagsmuni en birta hana ekki opinberlega. Sum sveitarfélög, til dæmis Reykjavíkurborg og Hveragerði, halda þessa hagsmunaskrá og birta hana opinberlega.

Í þættinum í dag er þetta mál rætt við Björn Inga Óskarsson, lögfræðing í innviðaráðuneytinu, og Evu Marín Hlynsdóttur, sérfræðing í opinberri stjórnsýslu. Rósa Guðbjartsóttir, bæjarstjóri í Hafnarfjarðarbæ, segir einnig frá því af hverju sveitarfélagið birtir þessa hagsmunaskráningu.

Opin og gagnrýnin umræða um vísindi, nýsköpun, umhverfi, fréttir og samfélagsmál.

Umsjón: Arnhildur Hálfdánardóttir og Pétur Magnússon.

Netfang: [email protected]

Útvarpsfréttir.

Sígild og samtímatónlist frá ýmsum tímum. Íslenskt og erlent í bland.

Útvarpsfréttir.

Þáttur um bókmenntir, bæði hér heima og úti í heimi. Hlustendum er fylgt í gegnum lestur athyglisverðra bókmenntaverka og rætt við höfunda, útgefendur og fræðimenn um stefnur, strauma, tákn og tilvísanir.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson.

Margrét Lóa Jónsdóttir hlýtur Bók­mennta­verðlaun Tóm­as­ar Guðmunds­son­ar í ár fyr­ir hand­ritið Pólstjarnan fylgir okkur heim. Margrét Lóa er Reykvíkingur, fædd 1967 og enginn nýgræðingur í ljóðaútgáfu landsins, hún gaf út sína fyrstu ljóðabók Glerúlfa árið 1985 og síðan þá hefur hún gefið út 11 ljóðabækur. Við ræðum við verðlaunaskáldið um nýju bókina, innblástur og ljóðalestur.

Heil öld er frá útgáfu Bréfs til Láru eftir Þórberg Þórðarson, bók sem hristi svo hressilega upp í íslenskum bókmenntum að við erum enn að horfa á ofanfallið. Forlagið var að endurútgefa þessa áhrifamiklu bók Þórbergs og það er Soffía Auður Birgisdóttir sem skrifar inngang og skýringar við hitt og þetta sem Þórbergur minnist á eða vísar í.

Við heyrum af nýrri bókaútgáfu, Þúfunni sem stofnað var af vinkonunum Þórdísi Þúfu Björnsdóttur, Mörtu Guðrúnu Jóhannesdóttur, Kristínu Björk Kristjánsdóttur og Elín öglu Briem. Fyrsta bókin sem Þúfan sendir frá sér er Þín eru sárin eftir Þórdísi Þúfu, einlæg og ögrandi saga byggð á erfiðri reynslu Þórdísar, sem setur hana saman í skáldævisögulega frásögn og sér speglun í atburðum fortíðar. Þórdís Þúfa og Kristín Björk koma í heimsókn segja frá bókinni og Þúfunni.

Tónlist: Pista (Fresh Start) - Los Bitchos, Rainfall - Caoilfhionn Rose, Changing Winds - Alexandra Stréliski, Draumalandið - Einar Scheving.

Viðmælendur: Margrét Lóa Jónsdóttir, Þórdís Þúfa Björnsdóttir, Kristín Björk Kristjánsdóttir og Soffía Auður Birgisdóttir.

Umsjón: Jóhannes Ólafsson

Útvarpsfréttir.

Þáttur fyrir áhugafólk um listir og menningu. Ljósi varpað á það sem efst er á baugi hverju sinni, menningin nær og fjær skoðuð frá ólíkum sjónarhornum og skapandi miðlar settir undir smásjána.

Umsjón: Halla Harðardóttir og Melkorka Ólafsdóttir.

Útvarpsfréttir.

Popp og pólitík

Umsjón: Lóa Björk Björnsdóttir og Kristján Guðjónsson

Kvöldfréttir útvarps

Fréttir og fréttaskýringar í útvarpi, þar sem kafað er dýpra í málin, þau sett í stærra samhengi og skýringa leitað.

Þættir um barnabækur úr öllum áttum, gamlar og nýjar. Embla ræðir við höfunda, þýðendur, myndhöfunda, leikara og alls konar fólk sem kemur að barnabókum á einn eða annan hátt, að ógleymdum lesendunum sjálfum.

Umsjón: Embla Bachmann

Þessi þáttur er tileinkaður vísindum. Við spjöllum við Stjörnu-Sævar og heyrum hann lesa upp úr glænýju bókinni sinni, Kúkur, piss og prump. Við heyrum líka í tilraunasnillingum í Smáraskóla sem segja okkur frá ýmsum tilraunum sem hafa bæði heppnast og ekki. Auk þess kynnumst við viðburði á bókasöfnum þar sem krakkar geta spjallað við vísindafólk og drukkið kakó á meðan!

Veðurstofa Íslands.

Dánarfregnir.

Tónhjólið snýst og snýst og upp koma sögur af tónlist, nýrri og gamalli. Ólíkar stefnur og straumar skjóta upp kolli og líka hljóðfæri, hugtök og túlkunarmöguleikar. Hugað verður að einhverju því sem hæst ber á tónlistarsviðinu í heimi sígildrar tónlistar og djasstónlistar á hverjum tíma.

Tónhjólið snýst og snýst og upp koma sögur af tónlist, nýrri og gamalli. Ólíkar stefnur og straumar skjóta upp kolli og líka hljóðfæri, hugtök og túlkunarmöguleikar. Hugað verður að einhverju því sem hæst ber á tónlistarsviðinu í heimi sígildrar tónlistar á hverjum tíma.

Gestur þáttarins er Árni Heimir Ingólfsson tónlistarfræðingur og höfundur bókarinnar Tónar útlaganna - þrír landflótta tónlistarmenn sem mótuðu íslenskt menningarlíf. Þar fjallar Árni heimir um þá Victor Urbancic, Róbert Abraham og Heinz Edelstein sem hingað hrökktust undan uppgangi nasisma og höfðu allir sest að í Reykjavík árið 1940. Næstu ár voru mikill uppbyggingartími í íslensku tónlistarlífi og þar lyftu þessir þrír menn grettistaki.

Umsjón: Guðni Tómasson.

Tónlist og efni í þættinum:

Danski strengjakvartettinn leikur af plötu sinni Keelroad lagið Once a shoemaker eftir Rune Tonsgaard Sörensen. Á undan hljómar gömul upptaka af þjóðlaginu En skomager har jeg været.

Kiri te Kanawa syngur Chanson des cueilleuses de lentisques úr Cinq mélodies populaires grecques eftir Maurice Ravel. Roger Vignoles leikur á píanó.

Guðrún Edda Gunnarsdóttir syngur Ef ég skal ekki sofna í synd úr Hallgrímspassíu Sigurðar Sævarssonar. Hörður Áskelsson stjórnar Caput hópnum. Á undan heyrist brot úr gömlu viðtali við Sævar úr Víðsjá.

Heinz Edelstein leikur prelúdíu úr sellósvítu nr. 1 eftir Bach.

Minnigarorð Jóns Leifs um Victor Urbancic.

Einar Kristjánsson syngur Largo eftir Händel.

Brot úr viðtali Hendrks Ottósonar við Robert Abraham Ottóson.

Sinfóníuhljómsveit Íslands flytur 2 Rúmenska dansa eftir Bela Bartók. Róbert Abraham stjórnar á fyrstu tónleikum sveitarinnar í Austurbæjarbíói árið 1950.

Yuja Wang flytur kafla úr þriðju píanósónötu Skríabins.

Danski strengjakvartettinn leikur af plötu sinni Keelroad enska þjóðlagið As I walked out.

Opin og gagnrýnin umræða um vísindi, nýsköpun, umhverfi, fréttir og samfélagsmál.

Umsjón: Arnhildur Hálfdánardóttir og Pétur Magnússon.

Netfang: [email protected]

eftir Thor Vilhjálmsson, höfundur les.

Bókin inniheldur þrjár sögur eða „skýrslur“ eins og höfundurinn kallar þær. Allt eru það íronískar ferðasögur, hver með sínu móti. Fyrsta skýrslan nefnist „Hrakningar“ og er skopstæling á íslenskum frásöguþáttum um hrakninga og mannraunir. Þar segir frá nokkrum bændum sem taka sig upp um hávetur í leit að konu sem á að vera grafin í fönn í óbyggðum. Það er einmitt Folda sú sem bókin dregur nafn af. Næsta skýrsla, „Sendiför,“ segir frá kynnisferð íslenskrar sendinefndar til Kína og óspart gert gys að heimóttarskap landans í fjarlægum löndum. Loks er svo „Skemmtiferð“, sem fjallar um för borgaralegra hjóna til sólarlanda. Þau búa á fínu hóteli en hafa ekki ráð á borga fyrir matinn þar og nærast ekki á öðru en ólívum.

Folda kom út árið 1972, naut strax vinsælda lesenda og þótti með aðgengilegustu verkum höfundarins á þeim tíma. (Áður á dagskrá 2009)

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: [email protected]

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Popp og pólitík

Umsjón: Lóa Björk Björnsdóttir og Kristján Guðjónsson