Trausti Ólafsson skrifar:

Ópera er margbrotið listform. Þar sameinast flestar, ef ekki allar, listgreinar og verða að einu verki, óperu. Tónlistin er eigi að síður aðalsmerki óperunnar. Án söngs og hljóðfærasláttar verður ekki til nein ópera. Það er grundvallarregla. Við tónlistina bætist textinn sem sunginn er, librettoið. Orðið sjálft, libretto, er í raun smækkun á ítalska orðinu libro, sem þýðir bók. Libretto er þess vegna í orðsins eiginlegu merkingu bara lítil bók. Og þannig er því varið með librettoið að Óperunni hundrað þúsund sem ég var svo heppinn að fá að sjá og njóta í Kassa Þjóðleikhússins á laugardagskvöldið var. Librettoið hennar Kristínar Eiríksdóttur var þar til sölu á prenti og bókin sú er ekki bara lítil heldur hreint og beint agnarsmá. Hitt er annað að orðin í þessari örbók eru valin af listfengi, nákvæmni og smekkvísi.

Þórunn Gréta Sigurðardóttir samdi tónlistina í Óperunni hundrað þúsund og saman segja tónlist hennar og libretto Kristínar sögu af frekar ólukkulegri drottningu sem lendir í þeim hremmingum að hirðbílstjórinn veikist svo hún verður að taka leigubíl. Þetta verður enginn skemmtiakstur því að í þessari ferð neyðist drottningin til þess að horfa upp á bláfátæka alþýðuna. Einkum er það þó afar ólöguleg og bláfátæk stúlka sem truflar fegurðarskyn drottningar í þessum misheppnaða ökutúr. Til þess að bæta gráu ofan á svart klikkar GPS-græjan í leigubílnum með þeim afleiðingum að bílstjórinn finnur ekki höll drottningar svo hún lendir í vandræðum með að komast aftur heim.

Það eru nú meiri hörmungarnar sem hægt er að leggja á eina drottningu þegar meira að segja nýi alheimsguðinn, tæknin sjálf, getur ekki druslast til að stökkva fram á sviðið og redda konungborinni veru í vonlausum aðstæðum. Mýtólógía tækninnar er reyndar svo spennandi efni að það væri mjög gaman að sjá og heyra þær Kristínu og Þórunni Grétu kafa ofan í það sem er á seyði í þeim nornakatli. Kannski gera þær það í næstu óperu því að ég tel mig segja rétt frá því að Óperan hundrað þúsund sé önnur óperan sem þær eru höfundar að og sviðslistahópurinn Svartur jakki stendur að í samvinnu við Þjóðleikhúsið. Þriðja óperan frá hendi þessara höfunda hlýtur að líta dagsins ljós – og er þegar orðið tilhlökkunarefni að sjá og heyra það verk.

Ef ég man rétt þá varð óperan sem listform til þegar endurreisnarmenn á Ítalíu voru að leitast við að endurskapa forngríska harmleikinn á leiksviði. Óperuformið þróaðist svo í ýmsar áttir eftir tíðarandanum og í óperum sínum, sem hann kallaði samlistaverk, óskaði Richard Wagner sér þess að þar yrðu allar listgreinar jafnréttháar, orðlist textans, sjónlistirnar og litirnir, hreyfingar söngvara og dansara, gervin og hvaðeina annað sem fyrir augu og eyru ber, allt átti þetta að hafa jafnt vægi í samlistaverkinu – en eigi að síður var það tónlistin sem átti að vera sá þáttur verksins sem myndi leiða það fram til sigurs, undirstrika merkingu þess og hrífa áhorfendur með sér.

Þetta fannst mér gerast í Kassanum við Lindargötu á laugardagskvöldið. Vissulega er erfitt að átta sig á því hvort varð til á undan í þessu verki, tónlistin eða textinn, og skiptir kannski ekki neinu máli, en það er ævinlega tónlistin og hljóðheimurinn í Óperunni hundrað þúsund sem gefa tóninn um það sem í vændum er og búa áhorfendur undir það að nema textann sem kemur af vörum og úr barka Herdísar Önnu Jónasdóttur en hún fer bæði með hlutverk drottningar og mæðgnanna sem ergja þá sem í höllinni býr. Herdís Anna er ekki bara afburða söngkona, hún er líka góður leikari og þegar þar við bætist að textaframburður hennar er einkar skýr og að hún hefur greinilega gaman af því sem hún er að gera í þessari sýningu, þá smellur allt saman þannig að ekki er annað hægt en að hrífast með og skemmta sér konunglega.

Þótt aðalpersónan í Óperunni hundrað þúsund sé konungborin og því betri en meðallagið, eins og Aristóteles sagði okkur að ætti að vera í almennilegum harmleikjum, þá sækir Kristín Eiríksdóttir ekki efni sitt í librettoið á hin grísku goðsögulegu mið. Texti hennar er hins vegar mjög skyldur þeim meiði sem oft er kenndur við Hans Christian Andersen og er kallaður kunsteventyr á dönsku. Oscar Wilde samdi líka nokkur þannig ævintýri og meira að segja Jónas Hallgrímsson spreytti sig á þessu formi. Kristín er þess vegna ekki í neitt slæmum félagsskap og henni tekst afar vel að nota kunnugleg ævintýraminni til þess að benda okkur á alvarlegar misfellur í velferðarsamfélögum okkar hér á Vesturlöndum. Ádeilan er skörp en oft er hún líka ákaflega fyndin.

Tónlist Þórunnar Grétu er samin fyrir söngrödd – sópran – og hljóðfærin hörpu, klarinett og slagverk – auk ýmissa annarra hljóðgjafa. Hljómaheimur þessara tóngjafa var heyrðist mér þaulhugsaður og eins og annað í sýningunni einkenndist tónlistin af hugkvæmni, nákvæmni og listfengi. Mér fannst klarinettleikur Gríms Helgasonar leita á dýptina og hörpusláttur Katie Buckley beina huganum upp á við; og samspil þessara tveggja hljóðfæra var oft bæði undurfallegt og mjög spennandi. Frank Aarnik er aðalslagverksleikarinn í Óperunni hundrað þúsund. Eins og aðrir í sýningunni sýndi hann mikið öryggi og smekkvísi í því sem hann var að gera og átti satt að segja sum óvæntustu augnablik sýningarinnar. Hljóðfæraleikararnir gera semsé gott betur en að spila á hljóðfæri af margvíslegum toga. Þeir eru virkir gerendur og þátttakendur í því sem fram fer í leikrýminu og þeir nálguðust áhorfendur í vissum atriðum af mikilli næmni og á fallegan hátt með söngfugla, spiladósir og fleira skemmtilegt í höndunum.

Það á við um leikmynd og búninga Guðnýjar Hrundar Sigurðardóttur, eins og annað í Óperunni hundrað þúsund, að um þessa þætti sýningarinnar væri hægt að skrifa heilu ritgerðirnar. Litir og snið búninganna fannst mér vera sótt á vit ævintýranna – og þeir báru því vitni að sú sem þá gerði í sinni smiðju vann af kunnáttu með liti, form – og listasögu. Hið sama fannst mér gilda um lýsingu Friðþjófs Þorsteinssonar sem ófst eins og eðlilegt lita- og ljósaívaf í þann metnaðarfulla og glæsilega ævintýravef sem þarna var boðið upp á. Myndbönd Hákons Pálssonar styrktu sýninguna og virkuðu aldrei eins og eitthvert aukaskraut. Auk þess voru nærmyndir af söngkonunni á skjánum þaulhugsaðar og auðvelduðu áhorfendum oft að nema textann sem Herdís Anna söng.

Leikstjóri hinnar metnaðarfullu sýningar á Óperunni hundrað þúsund heitir Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir og hennar verk var það vel unnið að maður var bara ekkert að spekúlera í því hver ætti hvaða hugmynd í sýningunni. Undir stjórn Salvarar Gullbrár varð eftir sem áður til þarna í Kassanum eitt allsherjar ævintýralegt Gesamtkunstwerk. Ég bið forláts en þeir sem þekkja mig vita að ég er með þetta hugtak Wagners á heilanum. Orðið eitt er svo flott og hljómar svo glæsilega – Gesamtkunstwerk – samlistaverk. Og markmiðið með samlistaverkinu svo göfugt og krefjandi – sameining listanna. Óperan hundrað þúsund í Kassa Þjóðleikhússins fannst mér vera þannig verk og einhver besta sýning sem ég hef lengi séð í íslensku leikhúsi.

Óperan hundrað þúsund: „Einhver besta sýning sem ég hef lengi séð í íslensku leikhúsi“

Trausti Ólafsson, sviðslistagagnrýnandi Víðsjár á Rás 1, rýnir í Óperuna hundrað þúsund í uppsetningu sviðslistahópsins Svartur jakki sem sýnd er í Þjóðleikhúsinu.