Vill fá vopnaðan lífvörð - telur lífi sínu ógnað
Tíst sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi, þar sem hann kallaði COVID-19 „Kína-flensuna“, vakti nokkur viðbrögð í vikunni. Sendiherrann, Jeffrey Ross Gunter, telur lífi sínu ógnað á Íslandi og vill fá vopnaða lífverði.
Í byrjun árs 2020 auglýsti bandaríska sendiráðið ítrekað eftir „bodyguard“ í íslenskum dagblöðum. Undanfarin ár hafa íslenskir öryggisverðir staðið vörð um sendiráðsbygginguna á Laufásveginum, vopnlausir og alla jafna á vegum Securitas. Kveikur spurðist fyrir um hvort þarna væri einfaldlega verið að skipta um titil á öryggisvörðunum og fékk þau svör að svo væri ekki.
Telur sér ógnað á Íslandi
Samkvæmt heimildum Kveiks er meginástæða þess að nokkur störf lífvarða voru auglýst sú að Gunter sendiherra telur lífi sínu ógnað á Íslandi. Kveikur hefur rætt við heimildarmenn á Íslandi og erlendis sem segja sendiherrann sannfærðan um að hann sé í mikilli hættu og ástæðan sé sú að hann sé gyðingur. Hver ógnin er, er ekki jafnljóst, en viðmælendur Kveiks sögðu að íslamskir hryðjuverkamenn hefðu verið nefndir sem ógn.
Frekari eftirgrennslan Kveiks reyndist nokkuð örðug, þar sem enginn sem þekkti til málsins, hvort sem er innan lands eða utan, vildi láta nokkuð eftir sér hafa. Kveikur sendi bandaríska utanríkisráðuneytinu í Washington spurningalista í von um frekari upplýsingar, meðal annars um ógnina en jafnframt hvort haft hefði verið samband við íslensk stjórnvöld vegna málsins, hvort lífverðirnir ættu að ganga vopnaðir um og fleira.
Eftir nokkurra mánaða eltingarleik barst stuttaraleg yfirlýsing í gegnum sendiráðið í Reykjavík við fjórtán spurningum Kveiks:
„Það er almenn stefna bandarískra stjórnvalda að ræða ekki sértæk öryggismál sem snúa að sendiráðum eða starfsfólki þeirra. Öll öryggisgæsla utan veggja sendiráðsins er í samræmi við lög gistiríkisins. Nú, þegar flutningar í nýja sendiráðsbyggingu standa fyrir dyrum, er verið að aðlaga vinnulagið að viðmiðum utanríkisráðuneytisins. Lífverðir eru til staðar í flestum sendiráðum Bandaríkjanna víðsvegar um heim“.
Fréttamaður CBS í Washington hefur einnig verið að kanna málefni sendiherrans og fékk skrifleg svör á sömu nótum.
Samkvæmt heimildum Kveiks hefur ekki borist formlegt erindi frá sendiráði Bandaríkjanna vegna þessara breytinga. Hvorki hefur verið óskað formlega eftir aukinni gæslu né hefur formlega verið óskað eftir heimild til að lífverðir gangi vopnaðir um utan veggja sendiráðsins. Íslensk lög eru afgerandi um að slíkt er ekki heimilt nema með sérstakri heimild frá Ríkislögreglustjóra.
Viðmælendur Kveiks innan stjórnkerfisins segja engar upplýsingar liggja fyrir um nokkurs konar ógn. Nýjasta hættumat Ríkislögreglustjóra er nokkuð afgerandi um hryðjuverkaógnir. Engin dæmi séu um hryðjuverk á Íslandi og engar vísbendingar um að hryðjuverka- eða öfgahópar starfi hér. Forsendur fyrir því að heimila vopnaburð lífvarða erlends sendiráðs á götum borga og bæja á Íslandi eru því, samkvæmt heimildum Kveiks, ekki til staðar.
Heimildarmenn CBS segja sendiherrann ofsóknarbrjálaðan, krefjist þess að fá að bera sjálfur vopn, að fá stunguhelt vesti og vopnaða fylgd auk skotheldrar bifreiðar. Samkvæmt heimildum CBS hefur Gunter ítrekað verið sagt að engin ógn sé til staðar og að auglýsingin eftir „bodyguard“ sé einungis til að sefa Gunter. Samkvæmt heimildum Kveiks var ekki búið að ráða í stöðurnar í júnílok, en umsóknarfrestur rann út í febrúar.
Það vekur einnig athygli að utanríkisráðuneytið í Washington hefur ekki gefið út neina ferðaviðvörun vegna yfirvofandi ógnar á Íslandi, en slíkt er ávallt gert sé talið að raunveruleg ógn sé fyrir hendi. Það er þó hugsanlegt að hótun eða ógn hafi verið bundin við sendiherrann og enga aðra.
Þá er ljóst að innan íslenska stjórnkerfisins er vitneskja um málið og unnið í að meta það, þótt ekki liggi fyrir nein formleg ósk eða erindi þess efnis frá bandarískum stjórnvöldum.
Semur illa við samstarfsmenn
En Gunter sendiherra hefur ekki einungis áhyggjur af ógninni utan sendiráðsins, heldur líka innan þess. Gunter er ákafur stuðningsmaður Trumps forseta og pólitískt skipaður í sendiherraembættið. Áður var hann húðsjúkdómalæknir í Kaliforníu.
Samkvæmt heimildum Kveiks er Gunter sannfærður um að margir starfsmenn sendiráðsins séu hluti „djúpríkisins“, hópi sem Trump vísar oft til og segir róa öllum árum gegn sér og stefnu sinni. Gunther, sem kom til starfa á Íslandi fyrir réttu ári, hefur síðan krafist þess að þremur staðgenglum sendiherra, næst-æðstu starfsmönnum sendiráðsins á eftir honum, sé vikið úr starfi. Hann hefur sent hvern á fætur öðrum heim. Sá fyrsti, sem hafði búið sig undir starfið í ár og m.a. lagt stund á íslenskunám, var stöðvaður áður en hann kom til Íslands, þar sem Gunter leyst ekki á hann, samkvæmt frétt CBS.
Samkvæmt svörum sem fréttamaður CBS fékk, hafa að auki verið sendir til Íslands fjórir tímabundnir staðgenglar, sem Gunter vildi ekki heldur að yrðu hafðir áfram í starfi. Alls hafa því sjö staðgenglar sendiherra verið á Íslandi síðan í maí 2019.
Þessi háa starfsmannavelta hefur vakið athygli í Washington og skapaði nokkurn vanda í byrjun árs, eftir að Gunter fór á sendiherra ráðstefnu í Washington í febrúar og þaðan í frí í Kaliforníu. Þegar COVID-19 kom upp var sendiráðið í Reykjavík fámennt og sendiherra ekki á staðnum. Hann sneri ekki aftur fyrr en nokkrum mánuðum seinna, í maí, og opinber skýring er sú að faraldurinn hafi hamlað för. CBS hefur heimildir fyrir því að hið rétta sé að Gunter hafi neitað að snúa aftur til starfa í sendiráðinu fyrr en að Mike Pompeo, utanríkisráðherra, hefði samband persónulega. Og um miðjan maí var svo komið að Pompeo hringdi í Gunter og sagði honum að mæta í vinnuna.
Þegar CBS óskaði svara við því hvort Pompeo bæri enn traust til sendiherrans á Íslandi, bárust engin svör.
Í yfirlýsingu frá Gunther sendiherra segir að það sé helsta verkefni sendiráðsins að styrkja tvíhliða samskipti Bandaríkjanna og Íslands. Það sé honum heiður að leiða það verkefni á tímum gagnkvæmrar virðingar og þakklætis. Í yfirlýsingunni er ekkert komið inn á efnisatriði þessarar umfjöllunar.